Watch more in iWantv or TFC.tv

Hanggang ngayon, hindi pa rin malayang nakakapangisda ang mga taga-Zambales sa Bajo de Masinloc o Scarborough Shoal.

Ito ay kahit na sinabi pa ni Pangulong Rodrigo Duterte sa isa sa mga SONA niya nitong mga nagdaang taon na may mas mabuting access na ang mga mangingisda roon dahil sa umano’y mas magandang relasyon ng Pilipinas at China.

"Our improved relationship with China, however, does not mean that we will waver in our commitment to defend our interests in the West Philippine Sea. Opening lines of communication and amicably managing differences have led to positive developments that include renewed access of Filipino fishermen in the areas in dispute in the Philippines — West Philippine Sea," ani Duterte.

Tatlong taon mula nang sabihin ito ng pangulo ay apektado pa rin ang kabuhayan ng mga Pilipinong mangingisda, gaya ni Ronnie Drio.

"Sa labas kasi, maalon sa labas. Kung minsan maalon. Gusto namin papasok sa loob, hindi kami papasukin ng China," ani Drio.

"Malaking epekto sa pagkuha namin ng isda. Imbes na makapangisda kami nang maganda sa loob. Ang dapat namin na makuha na mga 100 kilo sa isang araw, ngayon kalahati na lang," dagdag niya.

Nadismaya ang mga mangingisda lalo’t ipinagtibay ng Permanent Court of Arbitration noong 2016 ang karapatan ng mga Pinoy na mangisda sa Bajo de Masinloc na itinuring na "traditional fishing ground" hindi lang ng mga Pilipino kundi mga mangingisdang Chinese at mula sa ibang bansa.

Giit ng korte na iligal ang pagharang ng China sa mga mangingisdang Pinoy na makapasok sa lagoon.

Sagot naman ni Presidential Spokesperson Harry Roque: "Sa mga mangingisda, kayo po ay nagtatamasa ng resulta ng bagong independiyenteng panlabas na relasyon ng ating presidente. Kung sa dating administrasyon, hindi kayo nakapaghanapbuhay, ngayon po nakapaghanapbuhay kayo."

Independent foreign policy ang ipinangakong tatahakin ni Duterte pagdating sa pakikipag-ugnayan sa ibang bansa na bagay na iniatas ng Saligang Batas na gawin ng estado.

"Our long-term national development and national security goals come first. We shall continue to reach out to all nations regardless of their prevailing political persuasions or proximity to or distance from our shores so long as these nations wish us well," ani Duterte sa kaniyang SONA noong 2018.

Pero tingin ni maritime law expert Jay Batongbacal, masyadong naging mapagbigay si Duterte sa China.

"Naging mas vulnerable tayo sa impluwensiya, lalong lalo na ng China, dahil doon sa economic at saka iba pang dahilan; ang pinaka-senyales na hindi tayo ganoon ka-independent ay tuwing nadidinig natin sa bibig ng Pangulo o kaya ng ibang leaders ng government na either wala tayong magagawa or mag-ingat tayo dahil malakas ang kabila. So mas malinaw na pamantayan iyon para masabi natin kung talagang independent tayo o hindi," ani Batongbacal.

Pero hindi nakatulong ang paiba-ibang pahayag ni Duterte pagdating sa karapatan at panalo ng bansa laban sa China.

Kamakailan din ay mas pinaigting ng bansa ang pagpatrolya sa dagat at may napalayas ang Coast Guard na mga maritime militia vessel ng China, at maging mga fishing vessel ng China at Vietnam.

Mariin ding ipinrotesta nina Foreign Affairs Secretary Teodoro Locsin, at Defense Secretary Delfin Lorenzana ang pagligid ng mga barko ng China sa Julian Felipe Reef.

"Ngayon lang sila medyo naglalakas ng loob na magpakita ng gilas sa China pagdating sa ating EEZ (exclusive economic zone). At nakita naman natin na hindi totoo ang mga pinagsasabi nila noon na oras na pumalag tayo ay gigiyerahin tayo. Naka-ilang beses na tayong nagpaalis ng mga Chinese vessels sa EEZ, wala namang nangyayari. Iyan ay malinaw na palatandaan na iyong polisiya nga na masyadong mapagbigay sa Tsina ay hindi rin naman nagdulot ng malaking benepisyo," ani Batongbacal.

Pagdating naman sa Amerika, tatlong beses nang hindi itinuloy ang bantang ibasura ang Visiting Forces Agreement.

Ayon kay Locsin, "work in progress" ang foreign policy ng pangulo dahil araw-araw umanong nag-iiba ang sitwasyon.

Pero ang tiyak aniya ay pangunahing gabay ang soberaniya at kasarinlan ng Pilipinas at ang kakayahan ng bansa na kontrolin ang tatahaking landas at pupuntahan.